Vreeswijk vormt vandaag de dag met zijn oude sluizen en de derde kolk van de Beatrixsluizen een historisch maar ook dynamisch verkeersknooppunt voor de binnenvaart. De huidige gemeente Nieuwegein (samenvoeging van de gemeenten Jutphaas en Vreeswijk, in 1971) is met zijn sluizen een belangrijk onderdeel van de verbinding tussen de zeehavens van Antwerpen en Rotterdam met Amsterdam, de zogenaamde ARA-vaart.

Jos Hubens, ambassadeur De Binnenvaart

Vreeswijk kent een lange en bewogen geschiedenis, die sterk is verbonden met de binnenvaart. De oudste tekenen die wijzen op bewoners in Vreeswijk, zijn terug te vinden in de archieven die omstreeks 935 na Christus spreken over een nederzetting met de naam Frisionouuic (Vertaald: Nederzetting van de Friezen).
Het belang van de nederzetting nam toe toen de Nieuwe Vaart werd gegraven tussen Jutphaas en de Lek, waardoor de stad Utrecht na de afsluiting van de Oude Rijn weer een vaarwegverbinding met de Lek kreeg. In 1373 werd dan ook de eerste houten sluis aangelegd door de stad Utrecht. Deze Oude Sluis werd steeds vernieuwd, uitgebouwd en vervangen door steen, in 1824 vond een laatste grondige renovatie plaats.
Koninginnesluis

De Oude Sluis kon echter het aanbod van het binnenvaartverkeer niet langer aan. Wachttijden van enkele dagen voor de binnenschepen waren geen uitzondering. De middenstand van Vreeswijk profiteerde van deze lange wachttijden. De wachttijden leidden ertoe dat westelijk van het dorp een nieuwe grote komsluis werd gebouwd, naar ontwerp van waterbouwkundig ingenieur Jan Blanken. Dat werd de Koninginnensluis, die op donderdag 4 augustus 1892, door de toen elfjarige Wilhelmina en toenmalig koningin-regentes Emma werd geopend.

Beatrixsluizen
Maar ook nu ontstonden er al snel lange wachttijden. Amsterdam begon te mokken over het knooppunt Vreeswijk. In 1915 werd door de toenmalige minister van Waterstaat, de bekende Dr. Ir. C. Lely, een commissie in het leven geroepen om een onderzoek in te stellen naar een verbetering van de verbinding tussen Amsterdam en de Lek. In 1929 kwam ingenieur Mussert, toen nog werkzaam bij Rijkswaterstaat, met het plan om het Amsterdam-Rijnkanaal het huidige tracé te geven. Behalve het hoofdkanaal van Amsterdam over Wijk bij Duurstede naar Tiel aan de Waal, diende er een zijkanaal van Jutphaas naar Vreeswijk aangelegd te worden, het huidige 4 km lange Lekkanaal. Oostelijk van Vreeswijk, moest voor die tijd een gigantische sluis, tussen Lekkanaal en Lek gebouwd worden. De tijd tussen 1929 en 1939 waren de crisisjaren, en de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal en Lekkanaal werden dan ook uitgevoerd als werkverschaffingsprojecten. Het werd een dubbelsluis met schutkolken van elk 225 m lang en 18 m breed met 4 hefdeuren, om het verval van maximaal 7 m te overbruggen. Vreeswijk kreeg het voorrecht een naam te bedenken voor de nieuwe sluis. In het Oranjegezinde dorp ging de voorkeur uit naar de zojuist, op 31 januari geboren, prinses Beatrix. En zo geschiedde … Op 23 maart 1938 werd de Beatrixsluis door het hijsen van de Nederlandse vlag geopend. Inmiddels is op 6 februari 2019 een derde schutkolk van de Beatrixsluizen in bedrijf gesteld door de inmiddels 81-jarige prinses Beatrix. De schutkolk, uitgerust met vier roldeuren, heeft een lengte van maximaal 276 m en is 25 m breed. Met deze lengte is het mogelijk om twee schepen van 135 m lang gelijktijdig te schutten.

Museumwerf
In het sluizendorp Vreeswijk konden binnenvaarders voor alles terecht, dus ook om te werven. Een van de werven was sinds 1856 scheepswerf Buitenweg. Oorspronkelijk gevestigd De Helling, dicht bij de Oude Sluis en in 1899 werd een nieuwe scheepswerf gebouwd aan de Vaartse Rijn.

In 1929 kon daar een nieuwe dwarshelling worden aangelegd. Een nieuwe elektrische dwarshelling voor schepen van 50 m werd in 1954 aangelegd, later verlengd voor schepen van 73 m lengte. De gemeente Vreeswijk is aan het eind van de twintigste eeuw geïnteresseerd in dit werfterrein om er woningbouw neer te zetten, maar besluit, na lang aarzelen, om er een Museumwerf van te maken. Sinds 2006 is Museumwerf Vreeswijk de plek voor reparaties, onderhoud en restauratie van historische binnenschepen. Naast de werkende werf is een bezoek aan de expositieruimtes in het binnen- buitenmuseum de moeite meer dan waard. Vreeswijk is naast Dordrecht de plaats voor historische binnenvaart.