De Koopvaardersschutsluis in Den Helder gaat mogelijk voor langere tijd dicht vanwege groot onderhoud. (foto Jan van de Nes)

Het bijna tweehonderd jaar oude Noord-Hollands Kanaal, eens de enige vaarweg tussen de zeehavens van Amsterdam en de Noordzee, heeft in Den Helder een Koopvaardersschutsluis. Weliswaar is dit allang niet meer de sluis van 200 jaar geleden maar deze moderne sluis heeft groot onderhoud nodig. Dus gaat de enige verbinding van het achterland met de zee ‘ergens’ in 2022/2023 voor een periode dicht.

Jan van de Nes

Over de duur van deze periode zal in 2021 tijdens de planvorming meer duidelijk worden. Eerder is een inschatting gedaan van ongeveer negen maanden. Om zo’n langdurige stremming voor de beroeps- en pleziervaart te voorkomen, wordt een omvaarroute ingesteld via de Boerenverdrietsluis en de Zeedoksluis. De Boerenverdrietsluis (nu nog een keersluis) moet hiervoor worden omgebouwd tot schutsluis.
Hoewel het Noord-Hollands Kanaal in belangrijkheid voor met name de beroepsvaart is teruggelopen, maken zandzuigers maar ook – vooral in de winter bij zware ijsgang in het IJsselmeer – olietankers en andere bulkgoederen binnenvaartschepen regelmatig gebruik van de mogelijkheid om via de Noord- en de Waddenzee vanuit de Randstad het oosten van Nederland te bereiken. En uiteraard vice versa.

De zandzuigers halen hun product uit de wingebieden op de Waddenzee – waarmee tegelijkertijd de vaargeulen tussen het Marsdiep en de rede van Texel op diepte worden gehouden – en varen daarna via het Noord-Hollands Kanaal naar afnemers in Noord-Holland, Utrecht en verder.
Woningbouw en wegenbouw vragen nog altijd om veel zand en het Waddenzee-zand vindt dan ook veel aftrek. Daarnaast passeren met enige regelmaat duwbakken, beladen met hoge silo’s van een staalverwerkingsbedrijf in het Noord-Hollandse ’t Zand, de sluizen om via de Noordzee naar Rotterdam te gaan. Het kanaal blijft dan ook van belang voor de beroepsvaart, al maakt met name ‘s zomers vooral de pleziervaart de dienst uit.

De sluizen
De Koopvaardersschutsluis is in eigendom en beheer bij de Provincie Noord-Holland. De sluis is inmiddels rond de 25 jaar oud en de wanden ervan moeten hersteld worden, omdat er van afbrokkeling sprake is. Zoals gezegd kan het karwei naar verwachting ongeveer negen maanden in beslag nemen. In die tijd krijgt de scheepvaart een bruikbare doortocht naar de Noordzee via een alternatieve route.

De provincie heeft de gemeente gevraagd hier een plan voor te maken. Volgens Maarten Boer, de technische beheerder van Port of Den Helder (PoDH), is het haalbaar. Maar er moeten wel de nodige aanpassingen worden gedaan.
De route loopt vanaf het Noord-Hollands Kanaal, waar de Koopvaardersschutsluis aansluit, via de (gemeentelijke) Koopvaarders Binnenhaven naar het voormalige werfbassin van de Oude Rijkswerf Willemsoord. Dat bassin beschikt nog altijd over de Zeedoksluis die het dijklichaam doorsnijdt waarmee het land daarachter, de stad Den Helder, wordt beschermd.

De thans gemeentelijke Zeedoksluis is ooit door de Koninklijke Marine aangelegd om schepen voor onderhoud vanuit de buitendijks gelegen Marinehaven naar de Rijkswerf te brengen. De Zeedoksluis heeft echter een nadeel. Diepte en breedte zijn voldoende om grotere (binnenvaart)schepen te laten passeren maar de lengte van de sluiskolk is niet voldoende. Schepen met een lengte van meer dan dertig meter passen niet in deze sluiskolk en dus moeten bij passage de sluisdeuren aan beide zijden tegelijk geopend worden.
Dit betekent dat het brakke water in het werfbassin verder verzilt en dat is niet goed voor het achterland, doordat zilt water het Noord-Hollands Kanaal én de grachten van de stad Den Helder binnenkomt. Niet voor niets is daarom lang geleden in het verbindingskanaal tussen het werfbassin en de Koopvaarders Binnenhaven een keersluis gemaakt, die dit zilte water uit de Binnenhaven houdt. Het stukje verbindingskanaal (van meer dan honderd meter lengte) kreeg de toepasselijke naam ‘Boerenverdriet’ en doet al jarenlang dienst als aanlegplaats voor grotere zeilschepen. In overleg met het Hoogheemraadschap zijn nu maatregelen afgesproken om verdere zoutindringing als gevolg van dit omvaarplan tegen te gaan.

Het plan
Maarten Boer vertelt dat nog volgend jaar de provincie een aanbesteding zal starten voor de voorbereidingen en daarna voor de bouw van een nieuwe schutsluis in het Boerenverdriet. ,,De in- en uitgaande grote schepen varen dan vanaf de Koopvaarders Binnenhaven die schutsluis binnen. Na geschut te zijn varen ze door het werfbassin naar de dan openstaande doorvaart in de Zeedoksluis.’’
,,We doen dit overigens alleen bij bepaalde waterstanden’’, zegt Boer, duidend op de ebstroom die tweemaal daags door het Nieuwediep, de waterverbinding tussen open zee en het Noord-Hollands Kanaal, trekt en het water uit het werfbassin meevoert.
Daarnaast wil hij straks een verkeersregeling invoeren voor de scheepvaart door de Koopvaarders Binnenhaven en het werfbassin. ,,De Binnenhaven is te smal voor tweerichtingsverkeer van grotere schepen’’, verduidelijkt hij. ,,Zeker in de zomerperiode, wanneer grotere Rijncruiseschepen Den Helder bezoeken en afmeren aan de Flaneerkade langs de Koopvaarders Binnenhaven.’’

Het wordt al met al een grote operatie die zeker tot ver in 2021 voortduurt, voordat de bestaande Koopvaardersschutsluis buiten dienst kan worden gesteld.