Na de Frans-Duitse oorlog van 1870/71 werd Berlijn de hoofdstad van het Deutsche Reich. De bevolking van Berlijn groeide gigantisch en voor deze mensen moesten huizen gebouwd worden. De benodigde bakstenen werden vanzelfsprekend met binnenschepen aangevoerd, door Ziegelkahnen. Dit waren licht gebouwde schepen, aangedreven door een elektromotor. Een aandrijving die nu weer erg relevant is, maar meer dan honderd jaren terug al economisch succesvol gebruikt werd.
Jos Hubens, ambassadeur De Binnenvaart
De in het jaar 1906 opgerichte Ziegel-Transport AG, een zusteronderneming van de Accumulatoren AG, had in de tweede helft van het jaar 1907 al honderdachttien schepen in de vaart. Met elektrische aandrijving, en met de naam ZTAG met nummer. In 1934 werden de namen veranderd in MIFRAG met nummer. Dat stond voor de nieuwe eigenaar: Mitteldeutsche Frachtschiffahrt Geschellschaft. MIFRAG was ook gevestigd in Stettin en Zehdenick.
Identiek
De 118 elektro schepen van de Ziegel-Transport AG waren bijna identiek. De van staal gebouwde schepen hadden dezelfde rompvorm als de vroegere houten Kaffenkahnen. Hierbij liep de bodem van het schip aan het voor- en achtersteven schuin omhoog, in de vorm van een driehoek. De afmetingen waren van een zogenaamd Finowschip: 40 meter lang, 4.60 meter breed met een tonnage van 198 tot 250 ton, afhankelijk van de diepgang.
Alle schepen werden uitgerust met een 7 pk sterke elektromotor, waarschijnlijk van de firma AEG. In het achterste ruim stonden tachtig accu’s, waarmee tachtig kilometer afgelegd kon worden met een snelheid van 4,5 km/uur. De snel lopende gelijkstroommotoren hadden een typisch aanzwellend en afnemend elektromotorgeruis. De 80 à 90 centimeter grote vierbladschroef kwam bij een leeg schip circa voor een derde deel uit het water.
De meeste van de 118 elektro schepen waren op een werf in Kiel gebouwd. Enkele schepen werden gebouwd op de werf Cäsar Wollheim in Coesel bei Breslau en vijf andere in Weseram, op ongeveer tien kilometer afstand van Brandenburg. Alle schepen van de verschillende scheepswerven hebben als officieel bouwjaar 1907. De bouwprijs van alle 118 schepen was toendertijd DM 28.500,- per schip.
Transportroute
De elektroschepen hadden omstreeks 1914 hun hoogtijdagen. Hoofdzakelijk vervoerden zij bakstenen (Ziegeln), circa 200 miljoen ton op jaarbasis, van Zehdenick naar Berlijn voor de huizenbouw. Langs de hele transportroute waren talrijke oplaadstations voorhanden om de accu’s te kunnen opladen. De schippersstad Zehdenick, aan de Havel, was het middelpunt van de steenfabricage (Ziegelbrennerei), omdat de grond hoofdzakelijk uit klei bestond. De bakstenen werden uitsluitend door de elektro Ziegelkahnen vervoerd.
De overgebleven schepen werden na de Eerste Wereldoorlog verkocht aan de firma Seyd-beton en kregen de naam SEYD met nummer. Zij behielden voor het grootste deel de elektromotoren. Pas vanaf 1921 werden deze geleidelijk vervangen door onder andere de 1 cilinder gloeikopmotor of door ruwe-oliemotoren van 8 tot 15 pk. En nog later door dieselmotoren van 25 pk. Het laatste schip met elektrische aandrijving is in 1954 geschrapt uit het binnenvaartregister.
Museumschepen
In de historische binnenhaven van Berlijn ligt nog een van de laatst overgebleven Ziegelkahnen, de Elisabeth (ex ZTAG 6). Zij was een van de eerste schepen met elektrische aandrijving.
De historische binnenhaven wordt beheerd door de Berlin-Brandenburgische Schiffahrtsgeschellschaft eV. Dit is een vereniging, opgericht in 1990, die als doel heeft om historische binnenvaartschepen te behouden en te exploiteren. De waardevolle schepen liggen in de Berlijnse wijk Mitte aan het begin van het Spreekanaal tussen het Fischerinsel en de Märkischen Ufer, tegenover de Mühlendammsluis.
Het vlaggenschip is de stoomsleepboot Andreas. In de haven zijn verder nog de stoomsleepboten Nordstern, Volldampf en Anna. Ook liggen er nog diverse sleepschepen afgemeerd in de haven.
Wij hopen de Historische Binnenhaven van Berlijn volgend jaar te bezoeken tijdens de maritieme studiereis van vereniging De Binnenvaart op onze cruise van Berlijn naar Praag.
