Droogte had ook in Duitsland grote gevolgen voor de bevoorrading van bedrijven in heel het land. foto Moezel bij Cochem/ A.Mulders

Veel meer schippers moeten peildata beschikbaar stellen om droogte het hoofd te bieden. Alleen zo kan een ‘winstgevend’ bodembeeld worden vastgelegd. En kunnen rivieren bij laagwater optimaal worden benut. Dat is nu niet zo.

Ellen Lengkeek

Real-time informatie over de rivierbodem helpt de binnenvaart bij droogte en laagwater. Daarop wijzen nadrukkelijk brancheorganisatie BLN-Schuttevaer en CBRB, Rijkswaterstaat, Deltares en CoVadem. Die laatste partij ligt voor de hand omdat deze de data commercieel inzet. ,,Maar in ieders belang’’, stelt BLN. ,,Uiteindelijk zal de hele branche daar financieel van profiteren.’’
Tot nu toe zijn honderdvijftig schepen aangesloten bij CoVadem, het innovatieve platform dat actuele informatie geeft over waterdieptes op de Waal en de Rijn, op basis van big data, verzameld door de binnenvaart zelf. Het streefgetal is een vloot van minimaal tweehonderdvijftig schepen die actief meet; daarmee is straks de rivierbodem van de hele Rijn tussen Rotterdam en Bazel compleet in beeld gebracht. Ook vaartuigen van Rijkswaterstaat meten mee.
Schippers betalen aan CoVadem een jaarprijs van rond de 1000 euro en hebben daarmee goedkoper toegang tot algemene data. Daarnaast betaalt dat zich terug bij laag water, is de gedachte. Nu verstrekt Rijkswaterstaat de schippers informatie over de Minst Gepeilde Diepte, maar betrouwbaar voor een hele rivier is dat niet.

Dat er in navolging van de afgelopen jaren opnieuw een droge zomer zal zijn, staat vast. Ook voor de toekomst wordt steeds meer droogte voorzien en ladingverlies voor de binnenvaart.
Oplossingen worden gezien in nieuwe scheepsontwerpen, die minder diep steken en bij laag water relatief meer lading kunnen meenemen en in CoVadem, dat informeert over actuele en voorspelde waterdiepten over de gehele rivier. Dat waternetwerk moet nog veel groter worden.
De droogte had in 2018 grote gevolgen voor de voorraden en productieprocessen van bedrijven. Toen benzinestations in Duitsland zonder brandstof zaten werd bij het grote publiek opeens duidelijk hoe belangrijk de binnenvaart is voor de industrie en de economie. Dit jaar is bekendgemaakt dat de schade in Nederland en Duitsland samen 2,8 miljard euro bedroeg.

Vaker en langer laagwater
Door klimaatverandering zullen perioden van laagwater in de toekomst vaker voorkomen en langer duren. En dat heeft grote gevolgen voor de binnenvaart. Daarom zijn slimme oplossingen nodig.
,,De Rijn is van oudsher een gecombineerde rivier, die deels door smeltwater vanuit de Alpen wordt gevoed en deels door regen. Dat zorgde altijd voor relatief hoge afvoeren in de winter en relatief lage afvoeren in de zomer. Door de opwarming van de aarde slinken de gletsjers en wordt de Rijn steeds meer een regenrivier. Dat zorgt voor grotere fluctuaties. Ook hebben we te maken met daling van de rivierbodem door erosie. Doordat die daling niet overal gelijk verloopt, ontstaan er op verschillende plaatsen ondieptes, die knelpunten worden’’, zegt Rolien van der Mark, onderzoeker op het gebied van rivierkunde en binnenvaart bij Deltares in Delft.
Deltares is als kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond onder meer betrokken bij de Beleidstafel Droogte. Die is door minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat ingesteld om aanbevelingen te doen zodat het water bij droogte en lage rivierstanden beschikbaar is voor drinkwater, landbouw, natuur en scheepvaart.

Waterreserves
Binnenvaartbrancheorganisaties CBRB en BLN-Schuttevaer pleiten ervoor dat rivieren als de Rijn en de Waal beter bestand worden gemaakt tegen laagwater. Daarvoor zijn infrastructurele maatregelen nodig. Duitsland studeert al op stuwen of andere manieren om waterreserves op te slaan.
Voor het zover is moet de binnenvaart andere oplossingen vinden als antwoord op de toenemende droogte. Naast infrastructuur en scheepstechniek zijn er ook aanpassingen op logistiek terrein denkbaar, aldus Rolien van der Mark: ,,Anders omgaan met voorraden, net wat eerder of later vertrekken, synchromodaliteit (meerdere vervoersvormen naast elkaar inzetten, red.) of beter rekening houden met de waterdiepten.’’

CoVadem
CoVadem ontstond uit diverse projecten; onder meer één binnen het Rijkswaterstaat-programma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen. Toen de meerwaarde ervan was bewezen, is het als bedrijf verdergegaan om zo de diensten voor de markt te kunnen ontwikkelen. Er wordt nog altijd samengewerkt met kennisinstituten en Rijkswaterstaat.

Het platform CoVadem speelt een belangrijke rol bij de actuele en voorspelde waterdiepten over de gehele rivier en laat zien waar de bottlenecks te vinden zijn. Dat wordt nu in kaart gebracht voor de Waal en de Rijn. De data daarvoor worden verkregen door een ‘varend meetnet’ van honderdvijftig deelnemende schepen.
,,Met de informatie weet de scheepseigenaar met welke diepgang hij veilig kan varen’’, vertelt directeur Meeuwis van Wirdum. ,,Dat maakt het mogelijk om veilig de optimale hoeveelheid lading te vervoeren. Als je zicht hebt op de rivierbodem, kun je daarnaast de meest ideale koers volgen op de rivier en dat scheelt brandstof en CO2-uitstoot.’’
BLN-Schuttevaer onderschrijft de voordelen van CoVadem. Beleidsadviseur Marleen Buitendijk: ,,Het is het enige serieuze instrument dat nu voorhanden is en enig soelaas biedt. Bij laagwater is de Minst Gepeilde Diepte, die Rijkswaterstaat voor de vaargeul in de Waal afgeeft, maatgevend. Op zich is dat een goed instrument en het wordt dagelijks door Rijkswaterstaat bekendgemaakt, maar het gaat maar uit van enkele meetpunten. Dat zegt feitelijk niets over het hele traject van Rotterdam tot Bazel. Er kan altijd meer water beschikbaar zijn en bij droogte maakt dat voor een schipper veel uit.’’
,,De data die de dieptemeter van een afzonderlijk schip oplevert zijn nu niet zo heel interessant. Het gaat om de grote hoeveelheid data van alle deelnemende schepen én de verrijking daarvan tot handige informatie, waar iedereen die meedoet van profiteert. Zo weet je in feite welke dieptes je voorgangers hebben gemeten, op het stuk rivier waar jij straks vaart.’’

Ondieptes
Zelf gebruikt BLN-Schuttevaer de informatie van CoVadem ook. Bijvoorbeeld om vaarwegbeheerders te wijzen op plaatsen waar ondieptes zijn of ontstaan. Marleen Buitendijk: ,,Zo kunnen we aangeven waar gebaggerd moet worden, nu of binnenkort. De metingen bewijzen ook waar we al langer voor aan de bel trekken: dat de Waal niet voldoet aan de diepgangsnormen die de Centrale Commissie voor de Rijnvaart voorschrijft. We komen 50 centimeter te kort. Dat is hartstikke veel.’’
,,Het gaat niet alleen om de harde laag bij Nijmegen, waar de aandacht altijd naar uitgaat. Ook bij Sint Andries, Tiel en Millingen is de waterdiepte een probleem.’’

Meet-vloot
De metende vloot van CoVadem bestaat nu uit zo’n honderdvijftig schepen. Het streefgetal is een vloot van minimaal tweehonderdvijftig schepen die actief meten. Daarmee is straks de rivierbodem van de hele Rijn tussen Rotterdam en Bazel in beeld gebracht. Ook vaartuigen van Rijkswaterstaat meten mee. De vaarwegbeheerder meldde afgelopen maart twintig schepen aan. Zij krijgen een CoVadem-Box die de gegevens van de dieptemeter aan boord doorstuurt naar het platform.